Gemenebest van Naties

Het Gemenebest van Naties (Engels: Commonwealth of Nations), voorheen het Brits Gemenebest, is een vrijwillig samenwerkingsverband van 56 onafhankelijke soevereine staten, met de Britse koning Charles III als symbolisch hoofd. De staten die lid zijn van het Gemenebest worden zelf aangeduid als gemenebestland of commonwealth.

Het Engelse begrip commonwealth betekent letterlijk vertaald "gemeenschappelijk belang" (Dit is een weergave van het Latijnse res publica, "Wealth" heeft hier dus niets met rijkdom te maken, maar is verwant aan de Engelse woorden "well" en "welfare"). Officieel staat aan het hoofd van het Brits Gemenebest de koning van het Verenigd Koninkrijk, koning Charles III, hoewel hij nu niet meer het staatshoofd van elk van de lidstaten hoeft te zijn. De landen waarvan hij nog wel staatshoofd is, worden commonwealth realms genoemd.

Van de lidstaten hebben vijftien koning Charles III als staatshoofd, 36 zijn republieken, en hebben vijf hun eigen locale monarchen.

Meestal als er van "Het Gemenebest" gesproken wordt, wordt het Brits Gemenebest bedoeld. Deze naam is echter eigenlijk al verouderd, maar wordt in het dagelijks taalgebruik nog steeds gebruikt om onderscheid te maken tussen andere verbintenissen die een gemenebest vormen.

Het Gemenebest bestaat uit het Verenigd Koninkrijk en de meeste van zijn voormalige koloniën en mandaatgebieden.

Opmerkelijk is dat Mozambique in 1995 toetrad tot het Britse Gemenebest. Het was voor het eerst dat een land dat geen Britse kolonie was geweest, lid werd van het Gemenebest. De reden was dat Mozambique omringd wordt door Engelstalige Gemenebestlanden, waarmee het nauwer wilde samenwerken. Om soortgelijke geografische redenen zijn het Portugeestalige Guinee-Bissau en het Spaanstalige Equatoriaal-Guinea toegetreden tot de Francophonie. Overigens was ook Namibië nooit een kolonie of mandaatgebied van het Verenigd Koninkrijk: als Zuidwest-Afrika was het een mandaatgebied waarvan het bestuur door de Volkenbond aan Zuid-Afrika was toevertrouwd. Het meest recente lid van het Gemenebest was evenmin ooit een Britse kolonie; Rwanda trad eind 2009 toe.

Ten gevolge van de tegenstand die de apartheidspolitiek bij de andere leden opriep, was Zuid-Afrika van 1961 tot 1994 geen lid van het Gemenebest. Het lidmaatschap van Zimbabwe werd in 2002 opgeschort wegens het beleid van Robert Mugabe ten aanzien van de blanke minderheid en de oppositie, waarna het land zich in 2003 uit de organisatie terugtrok. Andere leden waarvan het lidmaatschap in het verleden wegens schendingen van de mensenrechten of staatsgrepen werd opgeschort, zijn Pakistan (1999-2004), Fiji (1987-1997 en sinds 2009) en Nigeria (1995-1999).

Oorspronkelijk was ook Ierland lid van het Gemenebest, tot het in 1949 een republiek werd. Op dat ogenblik was het lidmaatschap van het Gemenebest niet verenigbaar met een republikeinse staatsvorm: alle lidstaten werden toen nog door een personele unie met de Britse monarch verbonden. Hoewel deze regel later werd afgeschaft, diende Ierland naderhand geen nieuwe aanvraag voor het lidmaatschap in.

In 2007 werd het lidmaatschap van Pakistan tijdelijk opgeheven nadat Pervez Musharraf ondanks internationale druk weigerde de noodtoestand in te trekken die hij afkondigde om tot president herkozen te worden.

Op 2 oktober 2013 kondigde Gambia aan met onmiddellijke ingang uit het Gemenebest te stappen, omdat het een "neokoloniale instelling" zou zijn. Op 18 februari 2018 is Gambia opnieuw toegetreden tot het Gemenebest.

Op 25 juni 2022 zijn Togo en Gabon toegetreden tot het Gemenebest, ondanks dat geen van beide een historische band hebben met het Gemenebest. Beide landen zijn voormalige Franse kolonies, en werden onafhankelijk van Frankrijk in de jaren 1960.

• Vlag van het Gemenebest van Naties
• Gemenebest (bestuursvorm)